Wat zijn sociale verkiezingen?
Elke vier jaar worden er in België sociale verkiezingen gehouden. Die verkiezingen worden georganiseerd om de vertegenwoordigers van de werknemers aan te duiden in de inspraakorganen in bedrijven, met name de ondernemingsraad en het comité voor preventie en bescherming op het werk (pbw). Bedrijven zijn verplicht om sociale verkiezingen te organiseren als ze gemiddeld ten minste 50 werknemers tewerkstellen. In dat geval moet er immers een comité pbw opgericht worden (zie verder). Als het bedrijf gemiddeld ten minste 100 werknemers tewerkstelt, moet er naast een comité pbw ook een ondernemingsraad opgericht worden.
Wanneer comité oprichten?
Onderneming
De Welzijnswet bepaalt dat een comité opgericht moet worden in alle ondernemingen die gewoonlijk gemiddeld ten minste 50 werknemers tewerkstellen (Welzijnswet, art. 49). Om te bepalen wat een onderneming is, verwijst de wetgever naar de ‘technische bedrijfseenheid’: “onderneming: de technische bedrijfseenheid, bepaald in het kader van deze wet op grond van de economische en sociale criteria; in geval van twijfel primeren de sociale criteria” (Welzijnswet, art. 49).
Technische bedrijfseenheid
Het comité moet ingesteld worden op niveau van de technische bedrijfseenheid. Het begrip technische bedrijfseenheid is niet hetzelfde als de juridische entiteit. Met een juridische entiteit wordt de juridische vorm van de onderneming bedoeld: nv, vzw …
De technische bedrijfseenheid wordt bepaald aan de hand van sociale en economische criteria. Vestigingen met een bepaalde economische en sociale zelfstandigheid worden beschouwd als technische bedrijfseenheden.
Economische zelfstandigheid houdt in dat de activiteiten van een vestiging deels verschillen van die van de maatschappelijke zetel, of dat de verschillende vestigingen van eenzelfde juridische entiteit een reële vrijheid hebben bij de ontwikkeling van hun activiteiten.
Sociale zelfstandigheid bestaat wanneer de werknemers van een vestiging zichzelf beschouwen als behorend tot een groep met een bijzondere sociale samenhang, apart van de maatschappelijke zetel.
In de praktijk
Indien de onderneming als juridische eenheid ten minste 50 werknemers tewerkstelt in afzonderlijke technische bedrijfseenheden, maar de afzonderlijke technische eenheden halen de vereiste tewerkstellingsnorm niet, dan moet de onderneming toch een comité oprichten. Om te bepalen of een comité moet opgericht worden, moet men dus eerst nagaan of de technische eenheid voldoet aan de norm van het aantal tewerkgestelde werknemers. Pas wanneer dat niet het geval is, moet worden berekend of de juridische entiteit wel de norm haalt. Daardoor wordt ook vermeden dat een technische bedrijfseenheid kunstmatig wordt opgesplitst in verschillende juridische entiteiten die de drempel van 50 werknemers niet zouden bereiken. Als vermoed wordt dat meerdere juridische entiteiten een technische bedrijfseenheid vormen omwille van een economische en sociale samenhang, dan moet er toch een comité pbw worden opgericht. Voorbeelden van elementen die een economische en sociale samenhang aantonen zijn: beheerd worden door eenzelfde persoon, gevestigd zijn in dezelfde of nabije gebouwen, en een gemeenschappelijk personeelsbeleid hebben. In de praktijk betekent dat dat er zich verschillende situaties kunnen voordoen. Tabel 1 somt een aantal gevallen en voorbeelden op.
Tabel 1 Voorbeelden van situaties waarin men verplicht is om een comité op te richten, in functie van de technische bedrijfseenheid of juridische entiteit
| Situatie | Verduidelijking Onderneming met | Oprichting comité |
|---|
Technische bedrijfseenheid =
juridische entiteit | - meer dan 50 werknemers
- vestiging van productie en maatschappelijke zetel op 1 plaats | → 1 comité oprichten op vestigingsplaats |
Juridische entiteit met meerdere
technische bedrijfseenheden | - maatschappelijke zetel op 1 plaats - verschillende vestigingen* op andere plaatsen die elk meer dan 50 werknemers tellen | elke vestiging wordt beschouwd als een technische bedrijfseenheid
→ 1 comité oprichten per vestiging |
| Juridische entiteit met meerdere kleine technische bedrijfseenheden | - meer dan 50 werknemers - verschillende vestigingen* die elk minder dan 50 werknemers tellen | → 1 comité oprichten voor de hele onderneming (juridische entiteit) |
Juridische entiteit met meerdere
technische bedrijfseenheden van
verschillende grootte | verschillende vestigingen*, sommige stellen 50 werknemers of meer tewerk, andere minder | → 1 comité oprichten voor elke technische bedrijfseenheid met 50 werknemers of meer - in de technische bedrijfseenheden met minder dan 50 werknemers: ook sociale verkiezingen organiseren - voor de comités kunnen ze ofwel samengevoegd worden met een grotere vestiging waar wel een comité moet worden opgericht, ofwel worden meerdere kleinere
vestigingen ‘samengevoegd’ en
wordt er dan 1 comité opgericht voor de kleinere vestigingen samen |
| Meerdere juridische entiteiten die een technische bedrijfseenheid vormen | verschillende juridische entiteiten met elk minder dan 50 werknemers → samen een technische bedrijfseenheid (met > 50 werknemers) omwille van economische en sociale samenhang | → 1 comité oprichten voor de technische bedrijfseenheid |
* met voldoende economische en sociale zelfstandigheid
Overleg
Het vastleggen van de technische bedrijfseenheden is een van de noodzakelijke stappen van de procedure die voorafgaat aan de sociale verkiezingen. Dat moet in overleg gebeuren. Het overleg begint 150 dagen voor de start van de sociale verkiezingen. Als de onderhandelingen op niets uitdraaien, moet de arbeidsrechtbank de knoop doorhakken.
Wie mag stemmen?
De kiezers moeten aan twee voorwaarden voldoen:
- Ten eerste moeten ze verbonden zijn aan de onderneming waar de sociale verkiezingen gehouden worden. Daarvoor geldt een arbeids- of een leerovereenkomst: werklieden, bedienden en jeugdige werknemers ... Ook de stagiairs en wie in het kader van een beroepsopleiding in de onderneming werkt, behoren daartoe. Uitzendkrachten vormen een uitzondering. Zij hebben een arbeidsovereenkomst met een uitzendbureau, maar ze mogen sinds de sociale verkiezingen van 2020 toch stemmen bij de gebruikende onderneming.
- De tweede voorwaarde is drie maanden ononderbroken anciënniteit hebben op de dag van de verkiezingen.
Er is geen nationaliteitsvoorwaarde. Dat komt er in de praktijk op neer dat zowel de werknemers met de Belgische nationaliteit als die afkomstig van een ander land, mogen kiezen.
De kiezers voor de verkiezingen van het comité pbw worden ingedeeld in drie categorieën: de werklieden, de bedienden en de jeugdige werknemers. Die derde categorie geldt alleen voor zover de onderneming op de dag van de verkiezingen ten minste 25 werknemers in dienst heeft die jonger dan 25 jaar zijn op de dag van de verkiezingen.
Bij de verkiezingen voor de ondernemingsraden kan er een vierde categorie bijkomen: de kaderleden. Voorwaarde hier is dat de onderneming ten minste 15 kaderleden tewerkstelt.
Wie mag zich kandidaat stellen?
Voor de verkiesbaarheid gelden dezelfde categorieën, maar werknemers kunnen zich enkel verkiesbaar stellen via een van de representatieve vakbondsorganisaties. Zij stellen lijsten samen met kandidaten voor de categorieën van werklieden, bedienden en jeugdige werknemers. De lijsten van de kaderleden mogen door deze vakbonden en ook door het NCK (de representatieve organisatie van kaderleden) voorgedragen worden.
De kandidaten moeten zes maanden ononderbroken anciënniteit kunnen voorleggen op de dag van de verkiezingen (of negen maanden onderbroken in het afgelopen jaar). De andere voorwaarden zijn dezelfde als die voor de kiesgerechtigden.
Mag een preventieadviseur of een vertrouwenspersoon meedoen aan de sociale verkiezingen?
Het korte antwoord op deze vraag luidt ‘neen’. Zowel de preventieadviseur als de vertrouwenspersoon mogen zich niet kandidaat stellen voor de sociale verkiezingen. Hun functie vereist de nodige onafhankelijkheid.
Hoe verlopen de verkiezingen?
De sociale verkiezingen vinden om de vier jaar plaats. Voor de editie 2024 moet de verkiezingsdag vallen binnen de periode van 13 tot en met 26 mei 2024. Deze dag wordt voorafgegaan door een strikte voorprocedure die 150 dagen duurt en zich afspeelt tussen de spilmomenten X (de datum van de aanplakking van het bericht tot aankondiging van de datum van de verkiezingen) en Y (de datum van de verkiezingen, die exact 90 dagen later valt). Lees ook Sociale verkiezingen: procedure en terminologie
Gedurende de voorprocedure moeten er binnen de onderneming, volgens een strikt gefaseerde kalender, beslissingen worden genomen en handelingen worden verricht. Bepaalde informatie moet intern in de onderneming worden gecommuniceerd via aanplakking, en desgevallend ook extern buiten de onderneming aan de vakbonden en/of de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg.
Bij elke sociale verkiezing verschijnt er een brochure van de FOD Werkgelegenheid over de komende sociale verkiezingen. Daarin is een handig overzicht opgenomen van alle fases en de dagen waarop die vallen.
Ook elektronisch vind je alle nodige informatie over de verkiezingen terug op de website van de FOD Werkgelegenheid.
Bescherming van kandidaten en verkozenen
De wetgeving voorziet voor de (kandidaat-)personeelsafgevaardigden van de ondernemingsraden en de comités pbw een bijzondere bescherming tegen ontslag door de werkgever. De bedoeling van de bescherming is het veiligstellen van hun onafhankelijkheid bij het uitoefenen van hun mandaat. Alle kandidaten die op de kandidatenlijsten staan, genieten een bijzondere ontslagbescherming. Zij kunnen niet ontslagen worden tenzij op basis van dringende redenen die de arbeidsrechtbank vooraf heeft aangenomen of op basis van economische of technische redenen die het bevoegd paritair comité heeft goedgekeurd.
De ontslagbescherming van kandidaten start al tijdens de periode voorafgaand aan de sociale verkiezingen en zelfs vóór het indienen van de kandidatenlijsten. Die ‘verdoken’ ontslagbescherming start op dertig dagen vóór de dag van de aanplakking van de verkiezingsdatum (dag X). De kandidatenlijsten kunnen bij de werkgever ingediend worden tot uiterlijk 35 dagen na dag X.
Hoeveel mandaten zijn er te verdelen?
Het aantal effectieve mandaten dat wordt toegekend aan het comité pbw, wordt bepaald door het aantal werknemers dat op dag X is tewerkgesteld in de technische bedrijfseenheid waarvoor de verkiezingen georganiseerd worden (tabel 2).
Tabel 2 Aantal mandaten van de werknemersvertegenwoordiging
| Aantal werknemers | Aantal mandaten |
|---|
| <100 | 4 |
| 101 - 500 | 6 |
| 501 - 1000 | 8 |
| 1001 - 2000 | 10 |
| 2001 - 3000 | 12 |
| 3001 - 4000 | 14 |
| 4001 - 5000 | 16 |
| 5001 - 6000 | 18 |
| 6001 - 8000 | 20 |
| > 8000 | 22 |
Eerste vergadering van het nieuwe comité
Tenzij er een beroep werd aangetekend tegen de uitslag van de verkiezingen, moet de installatievergadering van het comité uiterlijk binnen de 45 dagen volgend op de dag van de verkiezingen gehouden worden. Eventueel kan het huishoudelijk reglement wel een kortere termijn bepalen.
De voorzitter van het oude comité roept de installatievergadering samen. Als het de eerste keer is dat een comité wordt geïnstalleerd, dan zal het ondernemingshoofd het comité samenroepen. Alle werknemersvertegenwoordigers die effectief verkozen zijn, en de werkgeversvertegenwoordigers worden uitgenodigd om op de vergadering aanwezig te zijn. De plaatsvervangende leden kunnen ook deelnemen aan deze vergadering, maar enkel wanneer een effectief lid niet aanwezig kan zijn.
Voorzitter en secretaris
Tijdens de installatievergadering van het nieuwe comité worden de voorzitter en de secretaris aangeduid.
De voorzitter is het ondernemingshoofd, maar kan zich laten vertegenwoordigen door een ander lid van de werkgeversvertegenwoordiging. De voorzitter zorgt onder meer voor de goede werking van het comité, leidt de vergaderingen en besprekingen, en kondigt de genomen beslissingen aan. Ook is hij belast met en verantwoordelijk voor de tenuitvoerlegging van de beslissingen.
De secretaris is het hoofd van de interne dienst voor preventie en bescherming op het werk. De secretaris zorgt ervoor dat de leden tijdig worden opgeroepen en ontvangt alle nodige documenten. Hij stelt ook de notulen van de vergadering op.
Huishoudelijk reglement
Een huishoudelijk reglement draagt bij aan de goede werking van het comité. Het nieuwe comité zal dus een huishoudelijk reglement moeten opstellen. Dat reglement bepaalt hoe, waar en wanneer het comité vergadert. Een aantal verplichte punten moeten erin opgenomen worden (bv. regels over het verloop van de vergadering, vereist aanwezigheidsquorum om rechtsgeldig te kunnen vergaderen en te beslissen, wijze waarop inzage wordt verleend in de verslagen). Naast die verplichte vermeldingen kunnen praktische aspecten opgenomen worden in het huishoudelijk reglement, voor zover dat nodig geacht is voor de goede werking van het comité: faciliteiten waarover de personeelsafgevaardigden kunnen beschikken (zoals tijd, ruimtes en voorbereidende vergaderingen), verplaatsingsvergoedingen, taal …
Meer info:
