Nudge?
Een nudge (‘duwtje in de rug’) is een subtiele hint om mensen ertoe aan te zetten hun alledaagse gedrag te veranderen. Volgens Coralie Chevallier, onderzoekster cognitieve en gedragswetenschappen aan het Inserm, moeten nudges het nemen van weinig intuïtieve of moeilijke beslissingen vergemakkelijken. De meeste van onze keuzes zijn immers niet rationeel: “Onze keuzes worden beïnvloed door onze onmiddellijke emoties, onze ervaringen uit het verleden, de geldende sociale normen, ...”
Nudges zijn hints om gewoonten te veranderen, zonder dat daar veel en langdurige aandacht voor nodig is. Enkele bekende voorbeelden van nudges: de metro van Stockholm die de gebruikers uitnodigt om de ‘pianotrap’ te nemen in plaats van de roltrap, de Nutri-Score, een voedingslabel dat aangeeft welke producten minder vet en suiker bevatten, markeringen op de grond om de mensen te wijzen op de social distancing die ze in acht moeten nemen, …
Doeltreffend?
Nudges zijn doorgaans eenvoudige instrumenten met een ogenschijnlijk lage kost voor de implementatie ervan. Ze worden dan ook in tal van domeinen ingezet, zoals veiligheid, verkeersveiligheid, milieubescherming en bestrijding van overlast.
Maar hun doeltreffendheid lijkt soms beperkt wanneer men met nudges mensen wil aansporen tot meer lichaamsbeweging of mensen van hun verslaving of slechte eetgewoonten wil afhelpen. Zo wijst het Inserm erop dat de campagne die in 2001 werd opgestart om mensen aan te moedigen vijf stukken fruit en groenten per dag te eten, niet echt vruchten heeft afgeworpen: “Twintig jaar later eten de Fransen nauwelijks meer groenten of fruit.”
Sommige nudges zijn ook doeltreffender dan andere. Uit de resultaten van een meta-analyse van 96 experimenten die bedoeld waren om de consument aan te zetten tot een gezonder voedingspatroon, blijkt dat nudges die een beroep doen op het denkvermogen van de consument (bv. de Nutri-Score), minder doeltreffend zijn dan nudges die een beroep doen op emoties, zoals het plezier in eten, aldus het Inserm. Het meest doeltreffend zijn nudges die het gedrag onmiddellijk beïnvloeden (bv. het verkleinen van porties en verpakkingen), zonder dat men daarbij informatie moet verwerken.
De doeltreffendheid van nudges is moeilijk te handhaven in de tijd: enerzijds omdat mensen gewoontedieren zijn en het moeilijk is hen te veranderen, en anderzijds omdat het effect verdwijnt zodra de nudges uit de (openbare) ruimte zijn verdwenen of als het mechanisme erachter bekend wordt gemaakt.
Kritiek en ethische problemen
Het Inserm wijst erop dat nudges – en vooral wanneer ze gebruikt worden in de gezondheidssector – soms worden gezien als een paternalistisch, infantiliserend en zelfs manipulatief instrument. Dat komt vooral, zo benadrukken de critici, omdat nudges bepaalde gedragingen niet kunnen beïnvloeden: “De negatieve keuzes die sommige mensen maken op het vlak van gezondheid, houden verband met hun leefomgeving, hun socio-economische status en hun beroep”, verklaart een socioloog. “Nudges hebben geen effect op de sociale bestaansvoorwaarden, zoals de koopkracht. Een gezondheidsbeleid baseren op nudges is erg minimalistisch.”
Zijn nudges dan wel nuttig?
“Gezondheidsproblemen enkel met nudges aanpakken is niet voldoende”, aldus Coralie Chevallier. Nudging moet een onderdeel zijn van gerichte actieprogramma’s, zodat de plotse veranderingen kunnen leiden tot een diepgaande gedragswijziging.
Sociale marketing, waarbij men marketinginstrumenten inzet voor het maatschappelijk belang (zie kader), kan goede resultaten opleveren. Zo heeft het Franse gezondheidsprogramma Vivons en forme (VIF) ervoor gezorgd dat het obesitascijfer tussen 2008 en 2015 met ongeveer 20 procent is gedaald bij de kinderen van de Franse steden die aan het project deelnamen. Het gebruik van nudges in zo’n situaties impliceert vooral diepgaand onderzoek (sociologische enquêtes, bij het VIF-programma gecombineerd met opleidingen, gezinsbegeleiding en praktische workshops) en de betrokkenheid van alle actoren (in het geval van VIF: ouders, beleidsmakers, leerkrachten, opvoeders en kantinepersoneel).