Aanpak psychosociale risico's: preventiehiërarchie

Preventiehiërarchie

De preventiehiërarchie is gebaseerd op het principe dat maatregelen die het risico aan de bron aanpakken meer effectief zijn dan maatregelen die zich lager in de hiërarchie bevinden zoals persoonlijke beschermingsmiddelen. Het principe is ingeschreven in artikel 5 van de wet welzijn op het werk. Ook voor psychosociale risico’s geldt gezien de preventiehiërarchie. In de codex-titel over psychosociale risico’s staat vermeld “De werkgever treft, voor zover hij een impact heeft op het gevaar, de passende preventiemaatregelen om de psychosociale risico's op het werk te voorkomen, in toepassing van de algemene preventiebeginselen bedoeld in artikel 5, § 1 van de wet.” (art. I.3-2).
Wat dat precies inhoudt, wordt echter niet verduidelijkt. De codex geeft ook geen verdere voorbeelden van mogelijke preventiemaatregelen.

Organisatorische versus individuele maatregelen

Voor het aanpakken van psychosociale risico’s op het werk wordt wel vaak een onderscheid gemaakt tussen organisatorische en individuele maatregelen. Ook de codex-titel over psychosociale risico’s heeft het over “collectieve” en individuele maatregelen, bv. art. I.3-48 en I.3-5).
Organisatorische maatregelen worden op het niveau van de organisatie genomen of op een deel ervan. De maatregelen zijn gericht op het wegnemen of beperken van de risico’s van iedereen (of bepaalde doelgroepen) in de organisatie. 
Individuele maatregelen daarentegen richten zich naar het individu en spelen m.n. in op persoonlijke vaardigheden en middelen om met stress om te gaan en het eigen psychosociale welzijn te verbeteren.

In de literatuur zijn vooral studies terug te vinden die wijzen op de effectiviteit van individuele maatregelen. Dat wil daarom niet zeggen dat organisatorische maatregelen niet effectief zijn. Integendeel, de reden is vooral dat het voor onderzoekers makkelijker is om de effectiviteit van individuele maatregelen te onderbouwen. Kwalitatief bewijs vergaren (bv. op basis van randomized controlled trials) is ontzettend moeilijk voor organisatorische maatregelen. Organisaties zijn complex en worden beïnvloed door interne en externe factoren waarvan het effect op de maatregelen niet altijd duidelijk is. Toch hebben onderzoekers ook kwalitatief bewijs gevonden voor de effectiviteit van een aantal organisatorische maatregelen m.n. voor maatregelen die de werkdruk verminderen en die ingrijpen in de werktijd (bv. werknemers meer inspraak geven bij uurrooster regelingen).  

Hoe preventiehiërarchie toepassen voor psychosociale risico's?

Deense onderzoekers hebben zich gebogen over deze vraag en het resultaat gepubliceerd in het artikel The Psychosocial Hierarchy of Controls: Effectively Reducing Psychosocial Hazards at Work. De onderzoekers hebben de Psychosocial Hierarchy of Controls visueel uitgewerkt zoals voorgesteld in onderstaande figuur.