Prevent.be

Onderhoudswerkzaamheden = hoge risico's
Cijfers van ongevallen wijzen erop dat onderhoudswerkzaamheden relatief veel ongevallen met zich meebrengen. Het merendeel van deze ongevallen gebeuren door een contact met bewegende delen van een machine. Ook andere vormen van ongevallen kunnen zich voordoen zoals vallende voorwerpen, aanrijdingen door voertuigen,... Onderzoek naar de onderliggende oorzaken van de ongevallen door contact met bewegende delen wijst uit dat deze zich vooral voordoen bij interventies voor het verhelpen van storingen, en niet zozeer tijdens het gepland onderhoud. Het slachtoffer is daarom niet altijd een onderhoudstechnieker. Vaak gaat het om een operator die zelf de storing tracht op te lossen. Ontbrekende afschermingen en niet-vergrendelde machines liggen meestal aan de basis.

Gepland onderhoud?
Onderhoudswerkzaamheden zijn zeer divers. In grote lijnen kan men spreken van correctief onderhoud en preventief onderhoud. Met correctief onderhoud wordt bedoeld dat het onderhoud wordt uitgevoerd als er zich een probleem voordoet: een onderdeel is stuk en wordt vervangen, de machine blokkeert en moet weer in gang gezet worden, enz. Preventief onderhoud vindt plaats op geplande momenten, met een vaste frequentie (wekelijks, maandelijks) of in functie van het gebruik. Denk aan het onderhoud van een auto, bijvoorbeeld om de 20.000 km.
Correctief onderhoud is niet gepland met als gevolg dat het doorgaans meer risicovol is. Maar ook preventief onderhoud gebeurt vaak onder tijdsdruk. De stilstandtijd wordt immers liefst zo kort mogelijk gehouden. Voor onderhoudstechnici betekent dit dat ze onder druk staan om alles zo snel mogelijk af te werken.

Onderhoud is geen routine
Onderhoudstechnici werken in wisselende omstandigheden. Onderhoud is immers geen routine. De taken zijn uiteenlopend, de uitrusting en de gereedschappen wijzigen, de installaties zijn niet altijd dezelfde. Ze moeten ook vaak samenwerken met collega's uit andere ploegen of met contractors.
Ook de werkplek zelf houdt specifieke risico's in, bv. dicht in de buurt van verkeerswegen, in besloten ruimten. Ergonomische aspecten mogen ook niet over het hoofd gezien worden. Bij het ontwerpen van machines en installaties vergeet men soms dat er ook onderhoudswerkzaamheden nodig zijn. Gevolg is dat een onderhoudstechnicus zich letterlijk in bochten moet wringen om het nodige onderhoud uit te voeren.  

Meestal met vergunning
Onderhoudswerk omvat meestal activiteiten waarvoor in vele bedrijven gewerkt wordt met een werkvergunning. Een werkvergunning is een document dat de procedures vastlegt voor werkzaamheden met een verhoogd risico. Voorbeelden van dergelijke werkzaamheden zijn: het betreden van besloten ruimten, werken op hoogte, het uitvoeren van brandgevaarlijk werk ('vuurvergunning') zoals laswerken in een brandgevaarlijke omgeving, ...
De vergunning beschrijft de vereiste preventiemaatregelen en de veiligheidsregels die tijdens het werk gevolgd moeten worden.
Als het onderhoudswerk dergelijke werkzaamheden omvat, mag je pas aan de onderhoudstaken beginnen als de werkvergunning in orde is. Iedereen die betrokken is bij het werk, moet ook weten wat de vergunning voorschrijft en de maatregelen toepassen.

Ook zonder vergunning mag er nooit zomaar van start gegaan worden. Alvorens aan de onderhoudswerkzaamheden moet een risicoanalyse gebeuren. Dat is de basis voor het uitwerken van procedures, instructies, het voorzien van collectieve en persoonlijke bescherming, enz. 

Eerst vergrendelen
Om de onderhoudswerkzaamheden zo veilig mogelijk uit te voeren, moet de machine of installatie vaak volledig of gedeeltelijk stilgelegd worden. Dat betekent dat je eerst de vergrendelingsprocedure (Lockout, Tagout LOTO) moet uitvoeren vooraleer de werken starten. Het vergrendelen zorgt ervoor dat je beschermd blijft tegen risico's zoals onderdelen onder elektrische spanning, het plots vrijkomen van vloeistoffen onder druk of het onvoorzien in beweging komen van mechanische onderdelen.
Een vergrendelingsprocedure houdt in dat je volgende stappen doorloopt:
- Identificeren van de uitrusting en de diverse energiebronnen.
- Raadplegen en waarschuwen van alle personen betrokken bij de vergrendelingsprocedure voordat de onderhoudswerken worden aangevat.
- Stilleggen door alle energiebronnen af te sluiten.
- Neutraliseren van de resterende energie.
- Beveiligen door de opstart van de machine te blokkeren (fysieke blokkering, aanbrengen van een hangslot, multilock)
- Testen van de doeltreffendheid van de vergrendeling en afbakenen van de zone.

Extra aandacht is nodig indien meerdere mensen tegelijkertijd aan de installatie werken.

Niet om het even wie
Onderhoud is zaak voor specialisten. Een goede opleiding en informatie zijn noodzakelijk. Sommige taken vragen bovendien specifieke bekwaamheden. Denken we maar aan de BA4/BA5 voor het uitvoeren van werkzaamheden aan elektrische installaties.
Een belangrijk aandachtspunt is ook de communicatie. Onderhoudstechnici werken met en tussen collega's van andere ploegen. Voor de 'vaste' operator betekent dit dat hij niet mag vergeten om voldoende informatie te geven. Wat voor een vaste operator vanzelfsprekend lijkt, is daarom nog niet geweten door de onderhoudstechnicus. Zeker als het over contractors gaat, is het belangrijk dat je investeert in communicatie en informatie.
Omgekeerd mogen de onderhoudstechnici ook niet vergeten om de vaste operators goed te informeren over welke taken er gaan uitgevoerd worden en de mogelijke risico's.

Last-minute check
Ook met alle voorbereiding, doen zich toch nog geregeld onvoorziene omstandigheden voor. Daarom is het belangrijk dat net voor het starten met een taak, er een check wordt uitgevoerd. Dergelijke check wordt vaak aangeduid met het letterwoord LMRA of Last Minute Risk Analysis. Basisprincipe is dat je een taak maar mag aanvatten na het aflopen van een korte checklist en dat je zeker weet dat alle nodige maatregelen genomen zijn.