Preventief alcohol- en drugsbeleid
Op 1 april 2010 trad CAO 100 over een preventief alcohol- en drugsbeleid in de onderneming in werking. Deze CAO verplicht de ondernemingen uit de  private sector om in hun arbeidsreglement een beleidsverklaring over alcohol en drugs op te nemen (de zogenaamde fase 1 van de CAO). Vaak kiezen bedrijven er ook voor om vast te leggen hoe er moet ingegrepen worden bij dronkenschap (chronisch of acuut), over hulpmogelijkheden, over het informeren van werknemers, enzovoort. Dergelijke regels vormen het onderwerp van de facultatieve tweede fase van de CAO.

Vragenlijst

De VAD biedt sinds 2009 een online vragenlijst aan die organisaties ondersteuning biedt bij de uitwerking van een preventief alcohol- en drugbeleid. De vragenlijst is opgebouwd rond de vier pijlers van het beleid: regelgeving (bv. inzake beschikbaarheid van alcohol op het werk), procedures bij acuut en chronisch misbruik, hulpverlening en voorlichting. De meeste respondenten die de vragenlijst invulden, werken voor grotere ondernemingen. Een derde van de respondenten werkt in de publieke sector. Opmerkelijk, want CAO 100 is niet van toepassing op de publieke sector.

Regels

Uit de bevraging blijkt dat de meeste ondernemingen in hun beleid er voor kiezen om alcoholgebruik toe te staan bij bepaalde gelegenheden (zie tabel 1). Daarnaast halen de respondenten ook aan dat er factoren zijn die het alcoholgebruik op het werk in de hand werken. Voorbeelden hiervan zijn contacten met klanten en leveranciers (27%), beschikbaarheid van alcohol op het werk (24%) en stress op het werk (20%). Ook voorbeeldgedrag van collega’s (18%) en van leidinggevenden (12%) spelen een belangrijke rol. Wanneer er alcohol aanwezig is, dan wordt die meestal ter beschikking gesteld door de werkgever (66%).

Tabel 1: Gelegenheden waarbij alcohol toegestaan is

Voor 76% van de respondenten is alcoholverbod tijdens de werkuren de belangrijkste regel van het alcoholbeleid, gevolgd door ‘niet op het werk komen/zijn onder invloed van alcohol’ en ‘alcoholgebruik toegelaten tijdens speciale gelegenheden’. Formele regels zijn duidelijker en vermijden dat er discussie ontstaat wanneer er problemen opduiken. Toch geeft 35% van de respondenten aan dat er in hun organisatie vooral informele, ongeschreven regels zijn inzake alcoholgebruik.

Functioneringsproblemen
69% van de respondenten werd ooit geconfronteerd met functioneringsproblemen ten gevolge van alcohol- of druggebruik. In 41% van de gevallen gebeurde dit zelfs het voorbije jaar. Meestal was alcohol de boosdoener (58%), of een combinatie van alcohol en psychofarmaca (10%). Te laat komen, zich ziek melden en onregelmatig presteren zijn de meest voorkomende functioneringsproblemen (zie Tabel 2).
Wanneer er functioneringsproblemen vastgesteld worden, gebeurt dit meestal aan de hand van een drankgeur (83%). De grootste problemen zijn ‘dronkenschap bij aanvang van het werk’ (47%) en ‘dronkenschap na een (lunch-)pauze’ (23%). Dit toont ook de beperkingen aan van een alcohol- en drugsbeleid op het werk. In deze situaties vindt het alcoholgebruik namelijk plaats in de privé-sfeer, maar het heeft uiteraard wel gevolgen op het werk.

Tabel 2: Gevolgen van alcohol- en druggebruik

Procedures en hulpverlening
Zowel in acute als in chronische probleemsituaties is het vooral de direct leidinggevende die optreedt (respectievelijk 89% en 88%). Indien men niet optreedt, is dit vooral omdat men niet weet hoe op te treden. Slechts een kwart van de respondenten heeft immers procedures die aangeven wat de werkomgeving moet doen (leidinggevende, collega, …). In amper 17% zijn deze procedures formeel opgenomen in het arbeidsreglement. 45% plant wel de uitwerking van dergelijke procedures.
Bij het overgrote deel van de ondernemingen wordt er niet getest op alcohol (86%) of illegale drugs (91%). Van de hulpverleningskanalen wordt maar zelden gebruik gemaakt (26%). Wellicht omdat dit in de meeste ondernemingen niet vastgelegd is in het alcohol- en drugbeleid.

Vorming en voorlichting
16% van de respondenten zegt dat er in hun organisatie vorming en voorlichting over alcohol en drugs heeft plaatsgehad, 38% is van plan om dit te doen.
Leidinggevenden zijn vaak (42%) niet voldoende opgeleid om functioneringsproblemen ten gevolge van alcohol en andere drugs aan te pakken. Een belangrijk manco, want de bevraging toont aan dat dit een van de redenen is waarom het beleid niet of niet volledig uitgevoerd wordt.

Evaluatie
Momenteel is er slechts bij 26% van de respondenten een alcohol- en/of drugbeleid aanwezig.
Bij de ondernemingen die wel een beleid hebben, heeft 43% een specifieke beleidsgroep om een alcohol- en drugbeleid te maken, in 19% gebeurt dit door het comité pbw. Meestal coördineert de preventieadviseur of een human resources medewerker de activiteiten. In 58% wordt het beleid enkel bekend gemaakt via het arbeidsreglement.
Slechts 14% van de respondenten kan een indicatie geven van de resultaten van het huidige alcohol- en drugbeleid. 57% van de respondenten vindt wel dat een beleid alcohol- en andere drugproblemen meer bespreekbaar heeft gemaakt. Tot slot worden werknemers met een alcohol- en drugprobleem dankzij het beleid ook vlugger geholpen (55%).

Bron: VAD - Waar staan we na drie jaar CAO 100? Update resultaten vragenlijst Q-ADO 1.0 (18-12-2009 tot 01-04-2013) – www.vad.be